فرمها طبق ردیف و شکل خاص در کنار هم ، روی سطح میز کار چیده میشوند و صحاف با برداشتن و قراردادن فرمها بر روی هم ، کارها را ترتیب میکند. در مورد کارهای شماره دار به دقت و توجه بیشتری نیاز است .
باید دقت شود که ترتیب فرمهای با شماره ی مسلسل ، پس از ترتیب شدن به شکل برعکس ( روی کار به سطح میز) قرار داده شود تا ترتیب شماره ها به همان شکل اولیه حفظ شود.
معمولاٌ مابین فرمهای ترتیب شده ، پس از هر 100 یا 150 برگ (دو نسخه ای) یک برگ شمیز به عنوان زیره قرار داده میشود.
برای دسته کردن کارهایی که ترتیب شده اند ، نشان و سنجاق (گونیای کار) درنظر گرفته شود و از همان طرف دسته شود.
به هنگام ترتیب اوراق و برای سهولت کار از گلیسیرین استفاده میشود. بدین ترتیب که انگشتها را به گلیسیرین آغشته میکنیم و در این حالت ، گیرایی کاغذها به بهترین شکل صورت میگیرد.
ماشین ترتیب : دستگاههای ترتیب با شکل و ساختمان متفاوت و در اندازه های گوناگون ساخته میشود. به هرصورت اوراق و فرمهای چاپشده به ترتیب در مخازن دستگاه چیده میشود و پس از راه اندازی ، اوراق یکی پس از دیگری بر روی هم قرار میگیرند.
عملکرد دستگاهها بدین ترتیب است که از هر واحد یک فرم بر روی نوار متحرک (ریل) دستگاه میافتد و در آخرین واحد ، فرمهای داخل کتاب تکمیل میگردد.
در بعضی از دستگاهها فرمها به صورت « هشتی » ( از وسط) بر روی ریل قرار میگیرند و همین طور فرمهای دیگر و در آخر جزوه یا مجله کامل میشود که معمولاٌ در این حالت ، ماشین دوخت ، فرمهای ترتیب شده را از وسط مفتول میکند .
در این دستگاهها ، کنترل کننده هایی وجود دارد که در صورت بروز اشکال در ترتیب فرمها ، فرم را از مرحله ی تولید خارج میکند. برای مثال اگر از یک فرم دو عدد برداشته شود ، حالت مذکور پیش میآید.
نوع دیگری از دستگاه ترتیب هست که برای کارهای لت به کار میآید و دارای واحدهای بسیار میباشد.
این دستگاه به شکلهای گوناگون طراحی شده است و از هر واحد یک برگ به قسمت خروجی هدایت میشود. بعضی از این دستگاهها تا 60 واحد ترتیب دارند و گنجایش هر واحد حدود 400 تا 500 برگ است.
انواع صحافی :
قبل از پیدایش صنعت چاپ ،صحافیکتاب به کارهای تکی منحصر بود که جنبه ی هنری نیز در آن بسیار لحاظ میشد . بعد از اختراع چاپ ، صحافی تکی نمیتوانست جوابگوی تیراژ بالای کتابها باشد تا این که ماشین آلاتی طراحی و ساخته شد تا امروز که به حد کمال و سرعت رسیده است .
صحافی را به دو نوع میتوان تقسیم نمود:
صحافی دستی و ماشینی
حدود 90% از کارهای صحافی ماشینی به وسیله ی دستگاههای مختلف و 10% به صورت دستی خواهد بود. در مورد صحافی دستی نیز به همین ترتیب است و 10% از کارها با ماشین صورت میپذیرد.
در این مبحث، ساخت کتاب به شیوه ی دستی را از ابتدا تا انتها مورد مطالعه قرار میدهیم .
به طور کلی، ساخت جلد کتاب در سه مرحله انجام میشود.
1 - آماده کردن کتاب
2 - آماده سازی جلد
3 - تلفیق آن دو با هم (تجلید)
اجرای این مراحل به فنونی نیاز دارد که بدان خواهیم پرداخت.
- ته دوزی کتاب:
ابتدا در چهار نقطه از عطف کتاب ، به اندازه ی مرسوم ، با اره شکافهایی را ایجاد میکنیم . مثلاٌ کتابی که طول آن 24 سانتیمتر باشد از دو طرف به فاصله ی 2 سانتیمتر دو شکاف ایجاد کرده و بعد از هرشکاف و با فاصله ی 3 سانتیمتر دو شکاف دیگر به وجود می آوریم . از وسط دو شکاف دوم به طور عمودی نخ پرک رد میشود (نخ چند لایه به هم تابیده شده ، پرک نامیده میشود) . تهدوزی کتاب به وسیله ی دستگاهی به نام « کارگاه» انجام میشود.
بعد از آماده سازی کارگاه جهت تهدوزی اولین فرم روی صفحه ی کارگاه قرار میگیرد. سوزن که نخ به آن وصل است از اولین شیار داخل فرم میشود و از دومین شیار از پایین نخ عمودی ، سوزن را از قسمت ته خارج و دوباره سوزن را به پشت نخ عمودی رسانده و از بالای نخ عمودی با سرداخل فرم فرو میبریم سپس از شیار سوم و پایین نخ عمودی ، سوزن را از ته خارج میکنیم و مجدداٌ سوزن را به پشت نخ عمودی رسانده و از بالای نخ با سر از فرم عبور میدهیم ، سپس ته سوزن را از شیار چهارم خارج میکنیم . برای دوختن فرمهای بعد هم به همین شیوه عمل میکنیم تا در نهایت دوخت فرمهای کتاب به اتمام برسد. بعد از دوختن تمام فرمها، دو نخ عمودی را از دو طرف به ارتفاع دوسانتیمتر قطع میکنیم که برای مرحله بعد مورد نیاز است.
پس از دوخت کتاب ، هرطرف آن را با یک برگ کاغذ تاشده ، معادل 4 صفحه (آستربدرقه) پوشش میدهیم . اضافه ی نخ پرک را باز و افشان میکنیم که اصطلاحاٌ پرچ کردن گفته میشود. نخ پرچ شده را به شکل افشان ، بر روی آستر بدرقه میچسبانیم . پس از مدتی طرف دیگر را هم با قدری کشیدن به طرف بیرون ، روی بدرقه میچسبانیم . خاصیت این عمل ، محکم شدن کتاب درون جلد میباشد.
بعد از چسبانیدن نخها به وسیله ی « مشته » به ته کتاب میزنیم و سپس آن را از طرف عطف بر روی سطح صاف میزنیم و از پهلو روی میز قرار میدهیم . قسمت عطف را با قلم مو به چسب آغشته میکنیم (مخلوط 75% چسب و 25% آب). پس از خشک شدن چسب، چند بار دیگر با مشته به ته کتاب میزنیم و سپس سه طرف دیگر برش زده میشود.
چنانچه در صدد گردکردن عطف کتاب باشیم، قسمت چسب خورده را کمی گرم میکنیم و با یک دست لب کتاب را به طرف مخالف عطف میکشیم و با مشته به کتاب میکوبیم تا به طرف جلو کشیده شود. سپس کتاب را برمی گردانیم و به همان ترتیب عمل میکنیم. این کار را چند بار تکرار میکنیم تا عطف کتاب گرد شود.
مرحله ی بعد چسباندن تنظیف و شیرازه میباشد تنظیف، قسمت عطف و فضایی حدود 2 سانتیمتر از روی کتاب را در بر میگیرد و تهبندی کتاب را استحکام میبخشد.
شیرازه نیز عبارت از پارچه ی باریکی به عرض حدود 2 تا 5/2 سانتیمتر است و به رنگهای مختلف و بعضاٌ راهراه وجود دارد. شیرازه به دو سرعطف چسبانیده میشود.
پس از این مراحل ، کتاب آماده ی جلدگذاری شده است.
برای ساخت جلد از مواد و جنسهای مختلفی استفاده میشود:
الف - گالینگور :جنسی است متشکل از کاغذ و مواد پی وی سی و رزین که با رنگهای مختلف و متنوع مخلوط و به یک سطح کاغذ ، توسط ماشینهای مخصوص منتقل میگردد.
در گذشته از پارچه به جای کاغذ استفاده میشد که این روش منسوخ شده است. متأسفانه گالینگورهای پشت کاغذی دارای استحکام کمتری است و برای کتابهای باارزش و مرجع مناسب نیست .
ب - انواع پارچه؛ شامل ترمه ، مخمل، ساتین ، کتان و هرنوع پارچهی دیگر ، حتی گونی چتایی .
ج - انواع چرم ؛ شامل تیماج ( از پوست بز تولید میشود) ، میشن (از پوست گوسفند تولید میشود) ، خرم (از پوست گوساله)، چرم ساغری (از پوست خر) و چرم خوک ( که به علت عدم طهارت در ذات حیوان به طور کل در کشورهای اسلامی از آن استفاده نمیشود اما در کشورهای دیگر از آن استفاده میگردد) . این توضیح ضروری است که بهترین چرم برای صحافی کتاب ، چرم ساغری است . زیرا چرم مذکور بعد از دباغی دارای نوعی چروک بسیار زیباست ، به علاوه از نظر استقامت در طول زمان از هرنوع پوسیدگی درامان میماند و ضمناٌ لطافت خاصی هم نظیر لطافت پوست خوک دارد. این امکان وجود دارد که از پوست گوساله با حیواناتی نظیر گورخر از طرف موی آن استفاده کنند که بسیار شکیل و چشم نواز است. توضیح این که این نوع جنس برای ساخت آلبوم، قاب، لوازم روی میز و... به کار میرود که ساخت آن به طور حتم نیاز به تبحر خاص دارد.
غیر از جنسهایی که ذکر گردید، از مواد دیگری نیز برای ساخت جلد استفاده میشود این مواد عبارت اند از:
1 - مقوا برای دو طرف جلد با قطرهای مختلف که اصطلاحاٌ آنها را « لت» مینامند.
2 - باریکه ی شمیز که بین دو « لت» قرار میگیرد و آن را «عطف» جلد مینامند.
مراحل کار
اندازه ی دو « لت» مقوا : بعد از برش کتاب ، دو « لت » مقوای جلد را به اندازهای میبریم که از سه طرف کتاب (بالا،پایین و لت جلو) حداکثر پنج میلیمتر از کتاب بیرون قرار گیرد. اما در قسمت عطف یا « ته کتاب» ، میبایست از لب تای بدرقه در عطف با مقوای جلد حداکثر 7 تا 8 میلیمتر فاصله باشد، به این معنی که باریکهی شمیز برای آن قسمت از ته جلد که حالت لولا دارد و اصطلاحاٌ « جاناخنی» نامیده میشود از هرطرف تا لب مقوا 7 میلیمتر فاصله داشته باشد .
برای یک اندازه درآمدن فاصلهی بین عطف و لتها، مقوای باریکی میبریم که به آن مقوای وسط یا اندازهی وسط گفته میشود. با قراردادن این مقوا بین دو مقوا، فاصلهها به یک اندازه درمیآید
جلد گالینگور
ساخت جلد با گالینگور هم با دست و هم باماشین امکانپذیر است . ساخت جلد به شکل سری سازی با گالینگور با سرعت صورت میپذیرد. بعضاٌ جلدهایی ساخته
میشود که عطف آن از گالینگور و دوطرف مقوا از پوششهای دیگر مانند کاغذهای رنگی استفاده میشود.
برای ساخت ، ابتدا گالینگور را چسب میزنیم و مقوای لت را روی آن قرار میدهیم . سپس مقوای وسط و بعد از آن لت دیگری روی پوشش میچسبانیم . باریکهی عطف را نیز
میچسبانیم . بعد جلد را برمیگردانیم و با دست بر روی گالینگور میکشیم تا تمام قسمتها بهخوبی بچسبد. در آخرین مرحله دورتادور جلد را برگردان میکنیم.
ساخت جلد
بعد از آن که مقواهای جلد و باریکهی عطف آماده شد، با محاسبهی اندازهها، اندازهی چرم از هرطرف (چهارطرف) 2 سانتیمتر بزرگتربریده میشود.
ابتدا یک « لت » مقوا را چسب میزنیم و بر روی پوشش قرار میدهیم و بعد به فاصله ی 7 میلیمتر باریکه ی وسط را قرار میدهیم . باریکه ی وسط را چسبانده و بعد به فاصله ی 7 میلیمتراز باریکه ی وسط ، مقوای دوم را چسب میزنیم و بر روی چرم قرار میدهیم . بعد از بریدن گوشه های چرم ، چهارطرف را از داخل بر روی مقوا برمیگردانیم. مراحل کار به شکل زیر است .
مقوا را هم به صورت ساده و هم گرد میتوان اعمال نمود. برای تمیزترشدن قسمت برگردان بهتر است به مقوا چسب زده شود. گوشه ها را با وسیله ای به نام درفش میتوان خیلی ظریف به داخل کشید. پس از آن لبه گالینگور باید با کشش زیاد روی لبه مقوا برگردانده شود. به طوری که فضای خالی بین لت مقوا و پوشش وجود نداشته باشد.
تجلید
برای تلفیق جلد و کتاب باید ابتدا قسمت عطف و جا ناخنی را چسب زده و کتاب باتوجه به سر و ته و با حفظ فاصله یکسان از بالا و پایین کتاب در جلد قرار گیرد. در این مرحله کتاب باید در دستگاه پرس جاناخنی قرار گیرد تا چسب خشک شود.
پس از خشک شدن، آستر بدرقه ی ابتدا و انتها را به مقوای جلد میچسبانیم و تحت فشار قرار میدهیم تا کاملاٌ خشک شود.
لازم به ذکر است ، مراحل تکمیل جلد (طلاکوبی ، چاپ ، گودکردن و ...) قبل از تجلید انجام میشود.
در جلدسازی ماشینی تمام مراحل با همین روش ولی به وسیله ی نوردها، پنجه ها و ... انجام میشود.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیریت در وب سایت منتشر خواهد شد